Substancje psychoaktywne - zagrożenia, rodzaje, uzależnienie. Jak wspierać osobę uzależnioną?

Nadużywanie substancji psychoaktywnych stanowi poważny problem społeczny i zdrowotny na całym świecie. Używanie owych substancji jest główną przyczyną zachorowalności i śmiertelności, której można zapobiegać. Szacuje się, że co roku ponad 200 mln ludzi na całym świecie sięga po narkotyki takie jak kokaina, heroina czy marihuana. Jak walczyć z uzależnieniem u bliskiej osoby i co warto wiedzieć na ten temat?

Czym są substancje psychoaktywne? Definicja

Substancja psychoaktywna jest związkiem chemicznym bądź mieszanką wpływającą bezpośrednio na ośrodkowy układ nerwowy, która powoduje zmianę nastroju, zachowania, postrzegania, świadomości oraz odczuć. Stymulanty zwykle zwiększają dostępność dopaminy w mózgu, w tym szlak zachowania związany z nagrodą. Ich niewłaściwie używanie wywiera efekty neurobehawioralne poprzez zmianę sygnalizacji neuronowej w mózgu, z których wiele prowadzi w dłuższej perspektywie do uzależnienia od substancji.

Lista substancji psychoaktywnych

• alkohol,
• opiaty,
• kanabinole,
• leki uspokajające i nasenne,
• kokaina,
• inne niż kokaina substancje stymulujące, w tym kofeina,
• substancje halucynogenne,
• tytoń,
• lotne rozpuszczalniki.

Klasyfikacja substancji psychoaktywnych

Podział substancji psychoaktywnych zależy od efektu ich działania:

• Zwiększony nastrój, pobudzenie - kokaina, „crack”, amfetamina, metamfetamina, nikotyna, kofeina, ekstazy, substancje stymulujące
• Euforia, omamy, urojenia - kanabinole (marihuana, haszysz), LSD, lotne rozpuszczalniki (np. w kleju, płynach do oczyszczania, rozpuszczalnikach), substancje halucynogenne
• Rozluźnienie, uspokojenie, nasennie - alkohol, opiaty (morfina, heroina, kodeina), leki uspokajające oraz nasenne (barbiturany, benzodiazepiny)

Rodzaje substancji psychoaktywnych

Stymulanty pobudzające

Zapewniają one zwiększoną energię, witalność i wydajność. Zażywanie substancji psychoaktywnych z tej grupy skutkuje wysokim pobudzeniem oraz pozbawieniem lęku, strachu i oporów przed wysiłkiem fizycznym. Chętnie są brane przez uczniów trudnych kierunków, gdyż poprawiają pamięć, koncentrację i zdolności umysłowe. Z drugiej strony narkotyki pozwalają im na zabawę przez całą noc w trakcie imprezy na dyskotece czy w klubie.

Stymulanty euforyczne

Są to substancje takie jak kanabinole poprawiają humor, dają poczucie beztroski, odprężenia; pozwalają na cieszenie się chwilą oraz powodują nieuzasadnione wybuchy śmiechu czy euforii. Zwykle są brane przez osoby zmagające się z dużym stresem czy presją.

Działanie LSD różni się od kanabinoli, ponieważ powoduje zniekształcenie rzeczywistości, zmianę postrzegania, wzmocnienie zaburzeń wizualnych, dotykowych oraz słuchowych. Substancja może wywoływać także ataki paniki, chęć samobójstwa i trwałe zaburzenia percepcji. Natomiast użycie lotnych rozpuszczalników będzie przypominać stan upojenia alkoholowego.

Stymulanty uspokajające

Pozwalają na osłabienie napięcia psychicznego i opanowują niepokój, lęk, nadmierne pobudzenie czy bezsenność. Zwykle środki te są przepisywane przez psychiatrę w celu rozluźnienia, odprężenia, poprawy humoru, wyciszenia oraz przywrócenia stabilności emocjonalnej.

Narkotyki i nowe substancje psychoaktywne

W odróżnieniu od dotychczas znanych narkotyków nowe stymulanty (dopalacze) zawierają niezwykle niebezpieczne substancje o zróżnicowanym składzie, które nawet w najmniejszych dawkach niszczą organizm i są zagrożeniem dla życia. Niestety nie ma dostatecznej wiedzy na ich temat.

Dopalacze działają również na układ nerwowy, jednak znacznie łatwiej je przedawkować, co może prowadzić do groźnych konsekwencji dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego. Do objawów, które mogą świadczyć o ich zażyciu, zaliczamy: zaburzenia świadomości i oddechu, zatrzymanie oddechu, słodki zapach z ust, szkliste oczy, zwolnienie czynności serca, nadmierny przypływ energii, pobudzenie, wahania nastroju, zmniejszone tętno, kołatanie serca, agresja oraz halucynacje.

Dlaczego ludzie sięgają po narkotyki?

Ludzie zwykle szukają w narkotykach ulgi i zapomnienia. Problemy z pracą, rodziną czy związkiem sprawiają, że chcą od tego jakkolwiek uciec. Przez wpływ rówieśników, ciekawość oraz chęć naśladowania autorytetów po stymulanty sięga również młodzież. Niektórzy chcą z kolei przeżyć skrajne, odrealnione wydarzenia lub po prostu się zrelaksować, poprawić sobie nastrój czy wyłączyć z monotonii codziennego życia. Przyczyną zażywania narkotyków mogą być także różne zaburzenia psychiczne.

Uzależnienie od substancji psychoaktywnych

1. Uzależnienie od narkotyków zwane także narkomanią jest chorobą, która charakteryzuje się koniecznością przyjęcia danej substancji za wszelką cenę.
2. W momencie odstawienia stymulantów pojawia się tak zwany „głód narkotykowy” ,który wywołuje jednocześnie reakcję fizjologiczną, jak i psychiczną oraz emocjonalną.
3. Do objawów wskazujących na uzależnienia zalicza się: zaniedbanie, poszerzone lub zwężone źrenice, stany depresyjne i obniżony nastrój, niskie libido, zaczerwienione twardówki, nadpobudliwość lub flegmatyczność, katar, bezpłodność, obniżony apetyt, spadek masy ciała oraz niską odporność.
4. Skutki długotrwałego przyjmowania substancji psychoaktywnych wiążą się z poważnymi zmianami w funkcjonowaniu organizmu.
5. Możemy wyróżnić także fazy uzależnień od substancji psychoaktywnych:

• I faza: poznanie stanu odurzenia, eksperymentowanie,
• II faza: przyjemność ze stanu odurzenia,
• III faza: dążenie do stanu odurzenia za wszelką cenę,
• IV faza: odurzenie jest na porządku dziennym.

Substancje psychoaktywne - zagrożenia

Przyjmowanie narkotyków wiąże się przede wszystkim z ryzykiem: śmierci z powodu przedawkowania, zakażenia HIV, HCV, zaburzeń psychicznych, utraty relacji rodzinnych i przyjacielskich. Równie poważne zagrożenia, dotykające przede wszystkim sfery fizycznej, to:

• przewlekłe zapalenie oskrzeli,
• bezsenność,
• opóźnienie rozwoju emocjonalnego,
• wystąpienie ,,zespołu motywacyjnego”,
• astma,
• nowotwór,
• wyniszczony organizm,
• zaburzeń układu krążenia, oddechowego, hormonalnego oraz nerwowego,
• zgon nawet przy małej dawce substancji.

Jak pomóc osobie uzależnionej?

Pomoc osobom uzależnionym od narkotyków może być bardzo trudna i wykańczająca. W przeważającej większości przypadków wyjście z nałogu nie jest możliwe bez profesjonalnej pomocy, dlatego kluczowym elementem leczenia narkomanii powinna być terapia prowadzona przez specjalistę. Należy jednak zadbać również o odpowiednie podejście osób bliskich. Jakie działania można podjąć, aby pomóc osobie zmagającej się z uzależnieniem?

• Ważne, abyś porozmawiał wprost z osobą uzależnioną o problemie.
• Jeżeli jest ona świadoma swojego problemu, pomóż jej w umówieniu się do specjalisty.
• Jeżeli osoba nie jest świadoma narkomanii, skontaktuj się z poradnią leczenia uzależnień, która da Ci porady dotyczące zmotywowania uzależnionego do leczenia.
• Uważnie i ze zrozumieniem wysłuchaj osoby uzależnionej, podchodząc wyrozumiale do jej trudności.
• Przedstaw suche fakty, m.in. jak nałóg negatywnie wpłynął na życie chorego.
• Poinformuj osobę chorą o konsekwencjach zdrowotnych, społecznych i prawnych zażywania substancji psychoaktywnych.
• Osoba uzależniona jest chora psychicznie, dlatego nie bądź na nią zły, gdy odmówi leczenia lub wykonywania określonych czynności.
• Wspieraj ją i okazuj troskę.
• Często podejmuj z nią rozmowę na różnorodne tematy.
• Zachęcaj do wykonywania czynności, które kiedyś sprawiały jej radość.
• Nie krytykuj jej za brak humoru czy chęci.
• Nie wahaj się prosić o pomoc innych.
• Nie bój się rozmawiać z nią na temat uzależnienia.
• Nie daj się zwodzić ani manipulować.
• Stawiaj także granice i warunki.
• Nie wmawiaj choremu, że to jego wina.
• Bądź daleki od stawiania ultimatum „albo ja, albo narkotyki”.
• Nie zapomnij o byciu życzliwym dla chorego.

Bądź gotowy na to, że terapia uzależnień może trwać długo i być pełna wzlotów i upadków, ale końcowy efekt powrotu osoby uzależnionej do normalnego życia jest wart cierpliwości i ciężkiej pracy.