Mukowiscydoza – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Mukowiscydoza jest najczęściej występującą u ludzi chorobą uwarunkowaną genetycznie. Szacuje się, że co 25 osoba w Polsce jest nosicielem zmutowanego genu CFTR, który jest odpowiedzialny za mukowiscydozę. Jakie są objawy tej choroby i jak można ją leczyć? Sprawdźmy to.

Mukowiscydoza – co to za choroba?

Mukowiscydoza (CF) to nieuleczalna choroba genetyczna, która polega na dysfunkcji gruczołów zewnątrzwydzielniczych – potowych i śluzowych oraz zakłóceniu transportu chloru przez błony komórkowe. Efektem tego jest produkcja zagęszczonego śluzu, który powoduje zaburzenia we wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe.

Dziedziczenie mukowiscydozy – jak przebiega? Przyczyny choroby

• Mukowiscydoza jest chorobą dziedziczoną autosomalnie recesywnie. Za jej wystąpienie odpowiada mutacja genu CFTR/CF, którego zadaniem jest synteza błonowego kanału chlorkowego. Znanych jest około 1000 mutacji tego genu, aczkolwiek w głównej mierze jest to tzw. mutacja delta F508.
  
• Sam przebieg choroby oraz nasilenie objawów jest bardzo zróżnicowane. Mukowiscydoza może przebiegać bardzo ciężko, kiedy zaatakowane jest wiele narządów i układów. Najczęściej jednak manifestuje się zmianami ze strony układów oddechowego i pokarmowego.

Mukowiscydoza – objawy u dzieci

• Objawy mukowiscydozy mogą być zauważalne już w ciągu pierwszych dni życia. Uwagę powinien przykuć pierwszy stolec oddany przez noworodka, czyli smółka. U chorych na mukowiscydozę dochodzi do niedrożności smółkowej, przez co stolec jest oddawany później niż robią to zdrowe niemowlęta oraz jest bardzo gęsty.
  
• Może także wystąpić przedłużająca się żółtaczka noworodkowa spowodowana niedrożnością przewodów żółciowych.
  
• U dzieci chorych na mukowiscydozie można często zaobserwować słaby wzrost i/lub niską masę urodzeniową pomimo normalnego apetytu.
  
• Reszta objawów choroby jest podobna jak u dorosłych.

Mukowiscydoza – objawy u dorosłych

Objawy pochodzące z układu oddechowego występują u ponad 90% osób na mukowiscydozę:

• uciążliwy i napadowy kaszel
  
• duszność
  
• zmiany w płucach widoczne na prześwietleniu: obszary rozedmy, odmy, rozdęcie i rozstrzenie oskrzeli
  
• krwioplucie
  
• nawracające lub przewlekłe zapalenie oskrzeli i płuc
  
• gęsty i lepki śluz, który zalega w oskrzelach jest podłożem dla rozwoju bakterii (przewlekłe zakażenie Pseudomonas aeruginosa i (lub) Staphylococcus aureus)
  
• przewlekłe zapalenia zatok obocznych nosa z polipami
  
• trudno poddające się typowemu leczeniu zapalenie oskrzeli i płuc.

Objawy pochodzące z układu pokarmowego:

• obfite, nieuformowane, cuchnące stolce
  
• powiększenie objętości brzucha
  
• wypadanie odbytnicy
  
• zaburzenia wchłaniania i trawienia
  
• cukrzyca insulinozależna
  
• zwłóknienie torbielowate trzustki
  
• żółciowa marskość
  
• kamica żółciowa
  
• nawracające zapalenie trzustki.

Mukowiscydoza może być także przyczyną niepłodności, nieprawidłowej budowy klatki piersiowej, nadmiernej kifozy, osteoporozy, nawracającego obrzęku ślinianek przyusznych, palców pałeczkowatych i serca płucnego.

Mukowiscydoza – pierwsze objawy. Jak ją rozpoznać?

Mukowiscydozę najczęściej podejrzewamy, kiedy występuje powtarzający się kaszel z wykrztuszaniem wydzieliny, nawracające zakażenia dróg oddechowych oraz nieprawidłowe stolce (tzw. tłuszczowe). Mimo że choroba może ujawnić się na każdym etapie życia, u ponad 50 % chorych dzieci jest ona rozpoznawana do 6. miesiąca życia.

Do rozpoznania mukowiscydozy upoważnia stwierdzenie:

1. przynajmniej jednego objawu klinicznego występującego w chorobie, lub
2. występowania CF u rodzeństwa i/lub rodziców, lub
3. dodatniego wyniku badania przesiewowego noworodków w kierunku mukowiscydozy.

Łącznie z potwierdzeniem dysfunkcji białka CFTR za pomocą jednego z poniższych badań:

1. próba potowa - wykazanie znamiennie wysokich wartości chlorków w pocie,
2. badanie molekularne - wykrycie mutacji w genie CFTR w obu allelach,
3. pomiar potencjałów elektrycznych błony śluzowej nosa - wykazanie dużej przeznabłonkowej różnicy potencjałów.

Mukowiscydoza – diagnostyka prenatalna

Możliwe jest przeprowadzenie diagnostyki prenatalnej w celu wykluczenia mukowiscydozy. Zwykle wykonuje się ją w rodzinach, w których występuje ryzyko genetyczne (czyli zazwyczaj posiadających już dziecko z mukowiscydozą).

Są dwie metody badania:

• Badanie aktywności enzymów mikrokosmków w płynie owodniowym w II trymestrze ciąży.
  
• Badanie naturalnego polimorfizmu DNA w komórkach trofoblastu lub amniocytach – możliwe do wykonania po 10. tygodniu ciąży.

Ile żyją osoby z mukowiscydozą?

Wiele krajów wprowadziło badania przesiewowe noworodków na CF, ponieważ wczesna diagnoza poprawia rokowanie. Mukowiscydoza była kiedyś śmiertelna w dzieciństwie, ale obecnie większość pacjentów przeżywa do dorosłości. Średnia długość życia chorych na mukowiscydozę w Polsce to 35 lat, przy czym około połowa pacjentów umiera przed ukończeniem 24. roku życia.

Mukowiscydoza – leczenie

Należy zaznaczyć, że mukowiscydoza jest chorobą nieuleczalną. Leczenie jej jest wyłącznie objawowe i polega na wydłużeniu przeżywalności oraz zwiększeniu komfortu życia.

Aktualnie stosuje się następujące metody:

• terapia żywieniowa, która obejmuje dietę wysokokaloryczną i wysokobiałkowa. Czasami będzie również konieczna suplementacja enzymów trawiennych, witamin oraz uzupełnianie NaCl.
  
• intensywna antybiotykoterapia
  
• stosowanie leków przeciwfibrynolitycznych (rozpuszczających zakrzepy)
  
• przewlekła fizjoterapia
  
• leczenie operacyjne (m.in. polipektomia, korekta ujść zatok, embolizacja tętnic oskrzelowych, resekcja płata, lobektomia, pleurodeza, podwiązywanie tętnicy płucnej), resekcja zmienionej części miąższu płuca)
  
• psychoterapia
  
• aerozoloterapia (mukolityki, bronchodylatory, antybiotyki, kortykosteroidy)
  
• przeszczep płuc
  
• terapia tlenowa
  
• leczenie przeciwzapalne (GKS lub NLPZ)
  
• szczepienia ochronne
  
• terapia lekami poprawiające czynność białka CFTR.