Schizofrenia – co to jest i jak z tym walczyć?

Schizofrenia to wyniszczająca choroba psychiczna, która dotyka 1 % populacji we wszystkich kulturach. Cierpi na nią taka sama liczba mężczyzn jak i kobiet. Choroba upośledza funkcjonowanie zarówno psychiczne, jak i społeczne, przez co może prowadzić do rozwoju wielu chorób współistniejących. Zmiany te zakłócają życie pacjentów oraz ich rodzin i przyjaciół.

Co to jest schizofrenia?

Schizofrenia jest ciężką chorobą psychiczną, która charakteryzuje się postępującym upośledzeniem funkcji poznawczych w obszarach uwagi, pamięci roboczej i funkcjonowania wykonawczego. Chociaż nie odkryto jasnej etiologii schizofrenii, zidentyfikowano wiele czynników przyczyniających się do rozwoju choroby, takich jak zmiany w neuroprzekaźnikach, ograniczona plastyczność synaptyczna i zmniejszona objętość hipokampa.

Schizofrenia – rodzaje

Istnieje pięć typów schizofrenii: paranoidalna, zdezorganizowana, katatoniczna, niezróżnicowana i resztkowa.

• Typ paranoidalny charakteryzuje się jedną lub większą liczbą urojeń oraz częstymi halucynacjami słuchowymi. Z kolei funkcje poznawcze i afekt pozostają stosunkowo dobrze zachowane. Schizofrenia paranoidalna manifestuje się także podejrzliwością, nieufnością, lękliwością, drażliwością oraz nagłymi wybuchami gniewu.
  
• Typ zdezorganizowany charakteryzuje się zdezorganizowaną mową i zachowaniem, a także płaskim lub nieprawidłowym afektem.
  
• Typ katatoniczny objawia się co najmniej dwiema z następujących cech: bezruch (objawiający się osłupieniem lub katalepsją); nadmierna, bezcelowa aktywność ruchowa; skrajny negatywizm (np. sprzeciw wobec wszelkich instrukcji, utrzymywanie sztywnej postawy, mutyzm) lub cechy dobrowolnego ruchu (np. postawa, wyraźne maniery, grymasy).
  
• Typ niezróżnicowany – mówi się, że pacjent ma schizofrenię niezróżnicowaną, jeśli nie jest spełnione żadne z kryteriów typu paranoidalnego, zdezorganizowanego lub katatonicznego.
  
• Typ resztkowy manifestuje się ciągłą obecnością objawów negatywnych (np. płaski afekt, ubóstwo mowy) i co najmniej dwóch osłabionych objawów pozytywnych (np. ekscentryczne zachowanie, lekko zdezorganizowana mowa, dziwne przekonania). Typ resztkowy rozpoznaje się u pacjenta, jeśli nie ma on znaczących pozytywnych cech psychotycznych.

Schizofrenia – objawy

Schizofrenia charakteryzuje się objawami pozytywnymi oraz negatywnymi. Objawy pozytywne obejmują halucynacje, głosy rozmawiające z pacjentem lub na jego temat oraz urojenia, często paranoidalne. Z kolei objawy negatywne manifestują się poprzez spłaszczenie afektu, utratę poczucia przyjemności, wycofanie społeczne, utratę woli lub popędu.

Schizofrenia – objawy początkowe, objawy fazy aktywnej, objawy przewlekłe

Objawy schizofrenii możemy podzielić na 3 etapy:

1. W fazie prodromalnej zwykle następuje pogorszenie funkcjonowania. Faza ta poprzedza pierwszy epizod psychotyczny. Zazwyczaj objawia się izolacją społeczną oraz drażliwością. Początki schizofrenii charakteryzują się także zaburzeniami czucia cielesnego, zaburzeniami myślenia, zaburzeniami języka, zaburzeniami percepcji i aktywności ruchowej.
   
2. Podczas aktywnej i postępującej fazy psychozy następuje pierwszy początek jawnej psychozy. Okres ten trwa zazwyczaj od 5 do 10 lat i charakteryzuje się postępującym pogorszeniem, a także nasilonymi objawami psychotycznymi. Ryzyko samobójstwa jest najwyższe w tej fazie choroby.
   
3. Przewlekły etap schizofrenii rozpoczyna się zwykle w ciągu pięciu do dziesięciu lat po pierwszym załamaniu psychotycznym. Faza ta obejmuje utrzymywanie się resztkowych objawów „przełomu” i niepełnosprawności wynikającej z objawów pozytywnych, poznawczych i negatywnych. W fazie rezydualnej postęp choroby jest zmniejszony i wolniejsza dekompensacja w porównaniu do fazy aktywnej. Pacjenci w dalszym ciągu nadużywają substancji, w tym alkoholu, konopi indyjskich i kokainy.

Schizofrenia prosta

Schizofrenia prosta jest rodzajem schizofrenii, który charakteryzuje się brakiem omamów oraz urojeń. Choroba manifestuje się jedynie objawami negatywnymi np. brakiem woli, apatią lub spłyceniem afektu. Schizofrenik jest zwykle pozbawiony emocji i staje się wyalienowany. Takie symptomy narastają powoli wraz z rozwojem choroby.

Schizofrenia u dzieci

W przypadku schizofrenii rokowanie jest gorsze, gdy choroba ma początek w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Właśnie dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznawanie i ocena ewentualnych objawów psychotycznych. Dzieci i młodzi ludzie, u których rozwinęła się schizofrenia, będą mieli swoją własną, niepowtarzalną kombinację objawów i doświadczeń. Podobnie jak w przypadku schizofrenii u dorosłych, możliwe przyczyny tej choroby nie są dobrze poznane.

Schizofrenia – leczenie

Podstawą leczenia schizofrenii są leki przeciwpsychotyczne (dawniej neuroleptyki), które zmniejszają nasilenie lub powodują całkowite ustąpienie objawów choroby.

Leki przeciwpsychotyczne można podzielić na dwie grupy, które różnią się od siebie efektywnością w zakresie działania na wymienione objawy oraz profilem działań niepożądanych i bezpieczeństwa stosowania:

• leki pierwszej generacji – inaczej neuroleptyki typowe lub klasyczne (np. haloperidol, flupentiksol, zuclopenthiksol, perfenazyna, perazyna, promazyna, chloropromazyna). Leki typowe działają przede wszystkim na objawy wytwórcze. Ich zastosowanie wiąże się poza tym z dużym ryzykiem wystąpienia objawów pozapiramidowych oraz wzrostu poziomu prolaktyny we krwi (hiperprolaktynemii),
  
• leki drugiej generacji – inaczej atypowe leki przeciwpsychotyczne (aripiprazol, kwetiapina, olanzapina, klozapina, risperidon, amisulpryd, paliperidon, ziprazidon, sertindol). Medykamenty te, poza skuteczną redukcją objawów wytwórczych, lepiej od leków typowych zmniejszają nasilenie objawów negatywnych, afektywnych i zaburzeń poznawczych. Zastosowanie leków atypowych wiąże się również ze znacznie mniejszym ryzykiem wystąpienia objawów pozapiramidowych oraz hiperprolaktynemii.

W schizofrenii często stosuje się leczenie uzupełniające, które polega na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, uspokajających, nasennych oraz stabilizatorów nastroju.

Schizofrenia – terapia

Leczenie schizofrenii polega także na cyklicznych spotkaniach z psychoterapeutą lub psychologiem. Opracowano terapie indywidualne, grupowe oraz rodzinne jako pomoc dla osób chorych na schizofrenię. Interwencje te oferują wsparcie, edukację na temat choroby oraz możliwości ograniczenia krytycznych i nadmiernie zaangażowanych emocjonalnie postaw i zachowań wobec pacjentów. Wszystkie trzy rodzaje terapii są skuteczne w zakresie łagodzenia objawów oraz znacznie poprawiają jakość życia pacjentów. Jednak największe poparcie ma terapia rodzinna, która również zmniejsza liczbę hospitalizacji chorych na schizofrenię.