Osteoporoza – leczenie, badania, profilaktyka

Osteoporoza, nazywana również cichym zabójcą kości, jest obecnie najczęstszą chorobą układu kostnego na świecie. Do lat 40. XX wieku osteoporozy nie uważano za chorobę, ale za nieuniknioną konsekwencję procesu starzenia się. Dziś wiemy, jak leczyć tę chorobę oraz jej zapobiegać. Co warto wiedzieć o osteoporozie?

Co to jest osteoporoza?

Osteoporoza jest chorobą układu szkieletowego człowieka, która charakteryzuje się zmniejszoną masą kostną, osłabioną mikroarchitekturą kośca oraz zwiększoną podatnością na złamania.

Wyróżnić można dwa rodzaje osteoporozy: pierwotną oraz wtórną. Pierwotna występuje u kobiet w okresie pomenopauzalnym oraz u mężczyzn w wieku podeszłym, z kolei wtórna może być wynikiem działania niektórych leków bądź skutkiem różnych stanów patologicznych.

Amerykański endokrynolog Fuller Albright jako pierwszy podał definicję osteoporozy, ujmując ją w prostych słowach: „za mało kości w kości”. Polska encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego definiowała już w latach 1925-1928 osteoporozę jako zgąbczenie kości, tworzenie pustych przestrzeni w utkaniu kostnym.

Złamania związane z osteoporozą

Szacuje się, że aż 50% kobiet i 20% mężczyzn w wieku powyżej 50 lat doświadczy złamania związanego z osteoporozą. Najczęściej będzie dotyczyło to kości przedramienia, szyjki kości udowej oraz kręgosłupa. Najbardziej problematycznym jednak będą złamania kości miednicy, które mogą prowadzić za równo do niepełnosprawności, jak i do śmierci.

Osteoporoza – objawy bólowe

Przez wiele lat choroba nie daje żadnych objawów i właśnie dlatego nazywana jest cichym zabójcą kości. Pierwsze objawy mogą wystąpić dopiero przy złamaniu. Najczęściej dochodzi wtedy do złamania kręgów, które powodują, że pacjent zaczyna się garbić (tzw. wdowi garb). W przypadku złamań pojedynczych kręgów można zauważyć u chorego jedynie obniżenie się wzrostu.

Charakterystycznym objawem, który powinien nas zaniepokoić, jest nawracający ból po złamaniu. Ból może nie tylko obejmować miejsca złamania, lecz także inne partie ciała takie jak brzuch, kark oraz głowa. Nasileniu ulega nawet przy drobnych ruchach oraz podczas kaszlu.

Przyczyny osteoporozy

Genetyczne i demograficzne

Główną rolę odgrywają tutaj predyspozycje rodzinne, podeszły wiek, płeć żeńska, pochodzenie kaukaskie i azjatyckie. Narażone na osteoporozę są także osoby szczupłe, których BMI wynosi poniżej 18 kg/m2.

Stan prokreacyjny

Niski poziom estrogenów u kobiet, który występuje przede wszystkim w stanie pomenopauzalnym oraz niedobór testosteronu u mężczyzn zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy. Ryzykiem zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia tej jednostki chorobowej jest również bezdzietność czy późne pokwitanie.

Odżywianie i styl życia

Kluczowym elementem jest zbyt małe dostarczanie wapnia, który jest podstawowym budulcem kośca do organizmu. Niedobór witaminy D3 także będzie wpływał na zrzeszotnienie kości, gdyż jest niezbędnym czynnikiem, który wspomaga wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego. Warto również zadbać o odpowiednią podaż fosforu i białka. Należy unikać palenia tytoniu, spożywania kawy oraz alkoholu, które negatywnie wpływają na rozwój choroby.

Choroby

Osoby chorujące m.in. na: nadczynność przytarczyc, kory nadnerczy, tarczycy; akromegalia; mukowiscydozę; cukrzycę typu 1; hipogonadyzm; endometrioza; RZS; hiperpolaktynemię czy kamicę nerkową są bardziej narażone na wystąpienie osteoporozy.

Medykamenty

Z najważniejszych leków, które mogą powodować osteoporozę można wymienić: hormony tarczycy, GKS, leki przeciwpadaczkowe, heparyna, antagoniści witaminy K, analogi GnRh, leki immunosupresyjne, inhibitory pompy protonowej oraz leki przeciwretrowirusowe.

Jakie badania na osteoporozę?

• Densytometria kości techniką DEXA to podstawowe badanie na osteoporozę. Metoda ta pozwala nie tylko na ocenę gęstości mineralnej kości, ale także na ocenę skuteczności stosowanych leków.
  
• U pacjentów z osteoporozą warto wykonać badania laboratoryjne, m.in. morfologię krwi, badanie funkcji nerek oraz ocenę gospodarki wapniowo-fosforanowej. Istotne będzie oznaczenie stężeń wapnia i fosforu oraz ocena wydalanie wapnia z moczem. U niektórych pacjentów konieczne będzie także określenie stężenia parahormonu, witaminy D czy markerów obrotu kostnego.
  
• Można również skorzystać z szeroko dostępnego w internecie Kalkulatora FRAX, który umożliwia ocenę ryzyka wystąpienia złamania osteoporotycznego u danej osoby w ciągu następnych 10 lat. Na podstawie wyniku, można zakwalifikować pacjenta do konkretnej grupy ryzyka, co pozwoli na szybsze wdrożenie postępowania.
  
• W przypadku złamania kości wartościowym badaniem będzie RTG, które umożliwi określenie charakteru złamania np. przed zaopatrzeniem ortopedycznym.
  
• Tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny nie są badaniami służącymi do diagnozowania osteoporozy. Mimo to mogą przydać się np. przed planowaną operacją.

Gdzie zrobić badania na osteoporozę?

• Podstawowe badanie na osteoporozę można wykonać zarówno prywatnie, jak i w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.
  
• Jeżeli chcemy wykonać bezpłatnie densytometrię, najpierw należy uzyskać od lekarza rodzinnego skierowanie do poradni osteoporozy, a tam dostaniemy wskazanie na badanie densytometryczne. Czas oczekiwania wynosi od kilku do kilkunastu dni, w zależności od miejscowości.
  
• Można także zgłosić się do prywatnego ośrodka, gdzie wystarczy tylko ustalić termin i umówić się na badanie. Sama cena badania jest uzależniona od odcinka ciała, które chcemy przebadać.
  
• Niektóre placówki oferują bezpłatne badania w ramach profilaktyki osteoporozy bez konieczności posiadania skierowania.
  
• Z kolei badania laboratoryjne możemy wykonać w prywatnym laboratorium, które oferują pakiety badań na osteoporozę lub bezpłatnie po uzyskaniu skierowania od lekarza rodzinnego.

Czy osteoporoza jest wyleczalna?

Pierwotna osteoporoza wynika z nieuniknionego procesu starzenia się organizmu, dlatego całkowite zahamowanie tej choroby nie jest możliwe. Można natomiast spowolnić jej rozwój. W przypadku osteoporozy wtórnej istnieje możliwość zahamowania lub ewentualnego wyleczenia, które zależy od choroby pierwotnej.

Osteoporoza – leczenie

• Skuteczne leczenie osteoporozy jest możliwe dzięki lekom zmniejszającym ryzyko złamań osteoporotycznych. Należą do nich m.in. bisfosfoniany, ranelinian strontu, teryparatyd, HTZ, kalcytonina, raloksifen czy denozumab.
  
• Z kolei w wielu przypadkach sama dieta nie wystarcza, dlatego konieczna jest suplementacji wapnia i witaminy D do końca życia.
  
• Nie można zapominać, że niezbędne elementy leczenia osteoporozy to także zapobieganie urazom, prewencja upadków i leczenie złamań.
  
• Terapia osteoporozy wtórnej zależy od wywołującej ją przyczyny.

Dieta przy osteoporozie

• W profilaktyce oraz leczeniu osteoporozy należy stosować dietę wysokobiałkową i z wysoką podażą wapnia. Jeżeli nie dostarczymy wapnia w wystarczającej ilości do organizmu, zostanie on uwolniony z kości, a co za tym idzie – zwiększy się podatność na złamania. Źródłem tego makroelementu są przede wszystkim mleko i produkty mleczne, takie jak jogurty czy sery. Wapń znajdziemy również w rybach, np. w sardynkach i szprotkach, a także w orzechach i niektórych roślinach strączkowych.
  
• W takiej diecie nie możemy zapomnieć o zdrowych tłuszczach, które kryją się w oliwie z oliwek czy oleju lnianym.
  
• Warto uzupełnić dietę o migdały, nasiona słonecznika, sezam, chude mięso oraz pełnoziarniste płatki zbożowe.
  
• Podstawą diety osteoporozy są także produkty bogate w witaminę D, która ułatwia wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Znajdziemy ją w tłustych rybach morskich (śledź, sardynka, makrela), tranie oraz żółtkach jaj.
  
• W celu prawidłowej mineralizacji kości pomoże nam witamina K, która znajduje się m.in. w brokułach, jarmużu, brukselce, roszponce czy rukoli.
  
• Natomiast o wspomaganie wytwarzania kolagenu zadba witamina C, którą znajdziemy w świeżych owocach (np. cytrynach, grejpfrutach, pomarańczach, czarnej porzeczce, truskawkach, pomelo, kiwi) i w warzywach (np. czerwonej i zielonej papryce, brukselce, szpinaku i kalafiorze).
  
• Nie zapominaj o magnezie czy fosforze, które również wpływają korzystnie na proces mineralizacji kości. Magnez znajdziesz w roślinach strączkowych, kaszach, orzechach czy gorzkiej czekoladzie, a fosfor w mięsie, nabiale oraz jajach.
  
• Na wytrzymałość tkanki kostnej wpływ ma również fluor, który występuje w wodzie mineralnej, rybach, soi oraz produktach sojowych.
  
• W diecie unikaj szczawianów, które utrudniają wchłanianie się wapnia. Występują one np. w burakach, szpinaku, szczawiu, botwince i rabarbarze. Takie samo działanie wykazują tłuste wędliny, pasztety, parówki, boczek, smalec.
  
• Ogranicz spożywanie mocnej kawy oraz herbaty.
  
• Wyeliminuj z diety potrawy z dużą zawartością nasyconych tłuszczy.
  
• Smażenie zastąp pieczeniem w folii, gotowaniem na parze oraz na wodzie.
  
• Nie wybieraj opcji typu fast-food na obiad.
  
• Wykreśl ze swojej diety słodycze, napoje energetyzujące, słodkie napoje gazowane lub słodzone płatki śniadaniowe.
  
• Unikaj także przekąsek z dużą ilością soli i tłuszczu, takie jak np. chipsy, słone orzeszki, paluszki czy krakersy.
  
• W razie trudności udaj się do dietetyka.