Wczesne objawy białaczki – jak rozpoznać tę chorobę?
Białaczka jest częstym nowotworem złośliwym układu krwiotwórczego, który dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Można wyróżnić dwa zasadnicze typy białaczki – ostry, cechujący się nagłym, szybkim przebiegiem oraz przewlekły, który początkowo nie daje symptomów, a postęp choroby jest wolniejszy. W Polsce zachorowalność na ostre białaczki wynosi około 3-4 nowych zachorowań na każde 100 000 mieszkańców. Przewlekła białaczka dotyka natomiast około 1-1,5 osoby na 100 000 Polaków. Co warto wiedzieć o białaczce?
Co to jest białaczka?
Białaczka jest nowotworem złośliwym, który pojawia się, gdy zmiany w prawidłowych procesach regulacyjnych komórek powodują niekontrolowaną proliferację hematopoetycznych komórek macierzystych w szpiku kostnym. Cztery szerokie podtypy, z którymi najczęściej spotykają się lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, to:
- ostra białaczka limfoblastyczna
- ostra białaczka szpikowa
- przewlekła białaczka limfocytowa
- przewlekła białaczka szpikowa.
Ostra białaczka limfoblastyczna występuje częściej u dzieci, natomiast pozostałe podtypy zwykle występują u dorosłych.
Objawy białaczki krwi
Białaczka to grupa chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Charakterystyczne dla białaczki są ilościowe i jakościowe zmiany krwinek we krwi, szpiku i narządach wewnętrznych, m.in. w śledzionie i wątrobie. Pierwsze objawy białaczki możemy łatwo zbagatelizować, bo przypominają one zwykłe przemęczenie lub przeziębienie.
Najczęstsze symptomy raka krwi to m.in: chudnięcie, utrzymująca się gorączka, ogólne osłabienie, bóle kości i stawów, anemia, bladość skóry, szybkie męczenie się, nocne poty czy zawroty głowy. Może mieć miejsce również powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony. Ze względu na obniżenie odporności organizmu powstają afty, opryszczki, owrzodzenia czy anginy.
Nietypowe objawy białaczki
Białaczka może także objawiać się w nietypowy sposób. O chorobie mogą świadczyć:
- nawracające infekcje wirusowe i bakteryjne,
- nawracające infekcje grzybicze,
- problemy z gojeniem się powierzchniowych uszkodzeń skóry (otarcia, zadrapania) oraz ran,
- brak apetytu,
- krwawienie dziąseł,
- pojawiające się po wysiłku osłabienie i duszności,
- świąd skóry,
- dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Białaczka – objawy skórne
W przebiegu niektórych białaczek mogą występować objawy skórne i zazwyczaj mają miejsce w przewlekłej białaczce limfocytowej. Mogą wystąpić wypryski, zmiany zapalne i uciążliwy świąd. Inne prawdopodobne objawy to wybroczyny, krwawe podbiegnięcia i guzowate nacieki podskórne. W przebiegu choroby i postępującym spadku odporności niekiedy może się pojawiać nawet grzybica czy swędząca wysypka przypominająca półpasiec.
Wczesne objawy białaczki u dzieci
Ostra białaczka limfoblastyczna jest najczęściej występującym nowotworem układu krwiotwórczego u dzieci – może stanowić 75-100% przypadków. Powszechnie występującymi objawami przedmiotowymi i podmiotowymi są:
- gorączka
- letarg
- krwawienie.
Chore dzieci również borykają się z objawami ze strony układu mięśniowo-szkieletowego, zwłaszcza kręgosłupa i kości długich, powiększoną wątrobą, śledzionę, oraz zwiększonymi węzłami chłonnymi. W chwili rozpoznania zajęcie ośrodkowego układu nerwowego występuje u około 7% dzieci.
Wczesne objawy białaczki u dorosłych
Ostra białaczka szpikowa stanowi 80% przypadków ostrej białaczki u dorosłych. U dorosłych występują również objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka, zmęczenie i utrata masy ciała. Mogą wystąpić także objawy związane z anemią, takie jak duszność czy ból w klatce piersiowej lub symptomy związane z małopłytkowością, takie jak nadmierne siniaczenie, krwawienia z nosa lub obfite miesiączki u kobiet.
Dorośli rzadziej zgłaszają ból kości. Powiększenie wątroby i śledziony oraz powiększenie węzłów chłonnych są nieczęste u dorosłych chorych na ostrą białaczkę szpikową, ale występują u około 50% pacjentów na ostrą białaczkę limfoblastyczną. Z kolei zajęcie ośrodkowego układu nerwowego występuje u około 5–8% dorosłych chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną.
Oznaki białaczki przewlekłej
Podtypy białaczki przewlekłej występują prawie wyłącznie u dorosłych. U pacjentów z przewlekłą białaczką w momencie rozpoznania choroba może przebiegać bezobjawowo. Około 50% pacjentów z przewlekłą białaczką limfatyczną i 20% pacjentów z przewlekłą białaczką szpikową zostaje rozpoznanych przypadkowo, gdy w pełnej morfologii krwi uzyskanej z niezwiązanej przyczyny wykryje się wyraźną leukocytozę.
Objawy ogólnoustrojowe są rzadsze i występują jedynie u 15% pacjentów z przewlekłą białaczką limfatyczną i u około jednej trzeciej chorych z przewlekłą białaczką szpikową. Hepatosplenomegalia i limfadenopatia są częstymi zmianami w badaniu fizykalnym osób z przewlekłą białaczką limfatyczną. Powiększenie śledziony występuje często u osób z przewlekłą białaczką szpikową. Z kolei krwawienia i siniaki są rzadszymi objawami w podtypach przewlekłej białaczki.
Jak rozpoznać białaczkę?
W przypadku podejrzenia białaczki należy wykonać pełną morfologię krwi. Wyraźna leukocytoza, często większa niż 100 000 białych krwinek na µl jest charakterystycznym objawem laboratoryjnym w przewlekłej białaczce szpikowej i przewlekłej białaczce limfatycznej. Z kolei ostra białaczka może objawiać się leukopenią w połączeniu z niedokrwistością lub małopłytkowością.
Inne przydatne wstępne badania laboratoryjne obejmują pomiar poziomu elektrolitów i kreatyniny w surowicy, badania czynności wątroby i badania krzepnięcia. Jeśli pacjent wydaje się chory lub ma gorączkę, lekarz powinien ocenić jego stan zdrowia pod kątem zakażenia za pomocą analizy moczu, posiewu moczu, posiewu krwi i zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej.
Następnym krokiem w diagnostyce jest rozmaz krwi obwodowej i zwykle pobranie próbki szpiku kostnego (biopsja aspiracyjna lub gruboigłowa).
Leczenie białaczki
Pacjenta z podejrzeniem białaczki należy skierować do hematologa-onkologa w celu potwierdzenia rozpoznania i rozpoczęcia leczenia. Leczenie ostrej białaczki może obejmować chemioterapię, radioterapię, przeciwciała monoklonalne lub przeszczep hematopoetycznych komórek macierzystych.
Rodzaj leczenia zależy od podtypu białaczki, wyników badań cytogenetycznych i molekularnych, wieku pacjenta i chorób współistniejących. Z kolei przewlekłą białaczkę limfatyczną we wczesnym stadium (tj. bez anemii i małopłytkowości oraz z zajęciem mniej niż trzech obszarów węzłów chłonnych) można monitorować bez leczenia.
Z kolei chorobę w aktywnej fazie można leczyć inhibitorami kinazy tyrozynowej. To ukierunkowane podejście nie prowadzi do wyleczenia, ale może zapewnić długoterminową kontrolę choroby bez niepożądanych skutków chemioterapii. Możliwe jest jeszcze przeszczepienie hematopoetycznych komórek macierzystych, które jest zwykle zarezerwowane dla młodszych pacjentów lub gdy choroba nie reaguje na inhibitory kinazy tyrozynowej.