Astma - objawy, leczenie, profilaktyka

Astma oskrzelowa jest najczęściej występującą chorobą przewlekłą dróg oddechowych. Schorzenie to w dużym stopniu zmniejsza jakość życia chorego i jego rodziny. W przypadku większości pacjentów astma wymaga opieki medycznej przez całe życie, której nie można w optymalny sposób zapewnić w warunkach ambulatoryjnych ani w szpitalach intensywnej terapii. Szacuje się, że tą chorobą jest dotkniętych 300 mln osób, z czego około 2 mln to Polacy.

Co to jest astma oskrzelowa?

Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą układu oddechowego, która charakteryzuje się epizodycznymi świszczącymi oddechami, kaszlem i dusznością wynikającą z nadreaktywności dróg oddechowych i stanu zapalnego. W patogenezie schorzenia istotną rolę odgrywają komórki odpornościowe takie jak mastocyty, eozynofile i limfocyty.

Astma - podział

• astma zewnątrzpochodna: pojawia u chorych z atopią i może być wywołana alergenami występującymi w środowisku, takimi jak pyłki traw lub drzew, kurz czy roztocza.
  
• astma wewnątrzpochodna (niealergiczna): występuje częściej u dorosłych oraz nie jest związana z atopią.

Astma - objawy

Typowymi symptomami astmy są: świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej i kaszel.

Objawy te mają zwykle charakter epizodyczny i mogą mieć różną intensywność. Zmienność objawów odpowiada zmianom w narażeniu na alergeny, substancje drażniące drogi oddechowe lub infekcje dróg oddechowych. U niektórych pacjentów w odpowiedzi na wysiłek fizyczny występuje zwężenie oskrzeli, co może powodować objawy. Osoby chore na astmę często cierpią na współistniejący nieżyt nosa i zapalenie zatok, a alergiczny nieżyt nosa jest czynnikiem ryzyka wystąpienia astmy.

Astma - alergeny

Najczęstszymi alergenami w astmie oskrzelowej są m.in. roztocza kurzu domowego, sierść i naskórek zwierząt, pióra ptaków domowych, pyłki traw, drzew, chwastów, zarodniki grzybów. Niektóre alergeny występujące w pyłkach traw, drzew i chwastów czy też pierza wykazują podobieństwo do alergenów występujących w żywności. Podobieństwo alergenów wziewnych i pokarmowych nosi nazwę alergii krzyżowej. Należy więc rozważyć zastosowanie diety polegającej na wyeliminowaniu produktów zawierających alergeny pokarmowe reagujące krzyżowo z alergenami wziewnymi.

Czego unikać przy astmie oskrzelowej?

• Astma wchodzi w skład jednej z postaci klinicznych alergii pokarmowej – tzw. postaci z układu oddechowego. Zatem konieczne jest zastosowanie diety, która polega na wyeliminowaniu produktów zawierających alergeny pokarmowe.
  
• Dieta dla astmatyka powinna wykluczać również produkty takie jak: jaja, orzechy, czekolada. Są one silnymi alergenami i mogą wywołać reakcję alergiczną, nasilając tym samym astmę.
  
• Osoby chore na astmę powinny ograniczyć spożycie produktów mlecznych, tłuszczy odzwierzęcych czy fastfoodów. Badania wykazują, że ich spożywanie może zwiększać jak i nasilać objawy astmy.

Leki zabronione w astmie

Szczególną postacią astmy oskrzelowej jest astma aspirynowa, która charakteryzuje się nadwrażliwością na aspirynę (kwas acetylosalicylowy) oraz inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Przyjmowanie aspiryny i NLPZ u chorych na astmę jest bezwzględnie zabronione, a jedynym bezpiecznym lekiem jest paracetamol.

Astma oskrzelowa u dzieci

Astma jest najczęstszą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego i główną przyczyną zachorowalności u dzieci. W rozwoju, leczeniu i zapobieganiu astmie u dzieci odgrywa rolę wiele czynników takich jak różnice etniczne i społeczno-ekonomiczne (zarówno w środowisku domowym, jak i szkolnym), a także stosowanie leków. Choroba jest powodem nieobecności w szkole, wizyt na oddziałach ratunkowych oraz licznych hospitalizacji.

Objawy astmy u dzieci

W odróżnieniu od objawów astmy u dorosłych - u małych dzieci łatwo dochodzi do obturacji oskrzeli spowodowanej zmniejszeniem przewodności dróg oddechowych oraz zapadaniem się i łatwiejszym zatykaniem się wydzieliną śluzową oskrzeli. W przebiegu astmy częściej występuje także niedodma czy hipoksemia. Niedojrzały układ immunologiczny niewystarczająco chroni przed infekcjami, przez co dziecko jest narażone na liczne zakażenia (głównie wirusowe).

Czy astma jest uleczalna?

Niestety, nie da się całkowicie wyleczyć astmy oskrzelowej. Możliwe jest jedynie łagodzenie objawów choroby w celu zapobiegania zaostrzeniom oraz spadkowi wydolności oddechowej chorego.

Astma - leczenie

Leczenie astmy dobierane jest zależnie od stopnia ciężkości choroby. O ciężkości astmy decyduje częstość i nasilenie objawów. Podstawowe leczenie obejmuje wziewny kortykosteroid (ICS), do którego w przypadku niewystarczającej kontroli choroby dodaje się dodatkowe leki: wziewny długo działający agonista beta 2 (LABA), montelukast i/lub teofilinę. Jeśli to leczenie nie zapewnia odpowiedniej skuteczności, dodaje się także doustne kortykosteroidy (np. prednizolon). Z kolei immunoterapia swoista w przypadku ciężkiej astmy jest jedynie możliwością teoretyczną z następujących powodów:

• nie ma wykrywalnego alergenu
  
• czynność płuc jest często zbyt słaba (immunoterapia wymaga FEV1 >70% ze względów bezpieczeństwa).

Doraźne leki wziewne na astmę

W przypadku nagłego skurczu oskrzeli i duszności należy zastosować doraźnie: krótko działające antycholinergiki oraz krótko działające beta - mimetyki (SABA). SABA powinny być podane razem z wziewnymi sterydami, najlepiej jako leki łączone w jednym inhalatorze.

Rehabilitacja - astma

Zalecana jest rehabilitacja szpitalna w odpowiednich, specjalistycznych placówkach. Jest to szczególnie ważne u pacjentów z ciężką astmą, u których na chorobę wpływają dodatkowe czynniki psychospołeczne lub społeczno-ekonomiczne. Rehabilitacja pozwala na włączenie potrzeb terapeutycznych do codziennej rutyny, a także dostarcza pacjentowi wiedzy, która pozwala mu lepiej organizować codzienne życie. Leczenie rehabilitacyjne może ustabilizować astmę w dłuższej perspektywie, znacznie zmniejszyć zużycie zasobów i skutkować mniejszą liczbą hospitalizacji i dni wolnych od szkoły lub pracy.