Celiakia – co to za choroba? Objawy, dieta, badania

Celiakia, nazywana również enteropatią trzewną lub glutenozależną, jest częstym zaburzeniem, które może pojawić się w każdym wieku i zazwyczaj objawia się szerokim spektrum objawów. Częstość występowania choroby w populacji ogólnej waha się od 0,5% do 2%, średnio wynosząc około 1%. Sam rozwój enteropatii trzewnej zależy od złożonej odpowiedzi immunologicznej na białka glutenu, obejmującej zarówno mechanizmy adaptacyjne, jak i wrodzone.

Co to jest celiakia?

Celiakia to trwająca całe życie autoimmunologiczna choroba jelit, która wywołana jest poprzez spożywanie glutenu u osób podatnych genetycznie. Chociaż choroba ta dotyczy przede wszystkim jelita cienkiego, jej objawy kliniczne są szerokie i obejmują zarówno objawy jelitowe, jak i pozajelitowe. Na tę chorobę może wpływać wiele czynników, takich jak czynniki środowiskowe, genetyczne i zaburzenia równowagi immunologicznej.

Celiakia – co to? Jak powstaje?

Enteropatię trzewną można zaliczyć do chorób autoimmunologicznych, ponieważ układ odpornościowy chorej osoby produkuje przeciwciała, które niszczą własne kosmki jelitowe. Nieprawidłowa reakcja immunologiczna polega na nadmiernej odpowiedzi organizmu na grupę białek zbożowych, zwanych prolaminami, a dokładniej na pochodzące z nich frakcje: gliadynę (w pszenicy), sekalinę (w życie), hordeinę (w jęczmieniu). Każda z prolamin zawiera odporne na rozkład wiązań peptydowych frakcje, które w formie makropeptydów przedostają się do kosmków, gdzie wywołują szkodliwą dla organizmu odpowiedź immunologiczną. W efekcie dochodzi do uszkodzenia, a nawet do całkowitego zaniku kosmków jelitowych.

Celiakia - objawy u dorosłych i dzieci

Choroba ma wiele objawów klinicznych, począwszy od złego wchłaniania do postaci minimalnie objawowych lub bezobjawowych. Niektóre z objawów są bezpośrednimi konsekwencjami autoimmunizacji, takie jak opryszczkowe zapalenie skóry lub ataksja glutenowa, podczas gdy inne są pośrednio związane ze stanem zapalnym i/lub złym wchłanianiem, w tym anemią, osteoporozą, niskim wzrostem i opóźnionym dojrzewaniem płciowym. Może to dotyczyć każdego narządu, od ośrodkowego układu nerwowego po stawy, wątrobę lub zęby. W niektórych przypadkach objawy pozajelitowe są jedynymi objawami klinicznymi celiakii lub występują w połączeniu z biegunką i objawami złego wchłaniania.

Główne objawy kliniczne obejmują:

• objawy jelitowe takie jak biegunka, wzdęcia brzucha, ból brzucha;
  
• objawy pozajelitowe takie jak niedokrwistość, opryszczkowe zapalenie skóry, osteopenia i neuropatia obwodowa.

Celiakia – objawy skórne a choroba Dühringa

• Choroba Dühringa jest zespołem objawów skórnych powiązanych z nietolerancją glutenu. Manifestuje się na skórze w postaci grudek, rumienia lub drobnych pęcherzyków, a zmiany te lokalizują się zwykle na łokciach i kolanach. Zdarza się, że można je zauważyć nawet na owłosionej skórze głowy. Chorzy skarżą się również na świąd, podrażnienie, suchość, a nawet owrzodzenia skóry.
  
• Celiakia daje bardzo podobne objawy skórne, co choroba Dühringa. Wykwity mogą zlokalizować się praktycznie wszędzie: na twarzy, łokciach, kolanach, karku, owłosionej skórze głowy, łopatkach, okolicy krzyżowej i pośladkach.
  
• Główna różnica między chorobą Dühringa a celiakią jest taka, że w przypadku tej pierwszej występują jedynie zmiany skórne, z kolei przy drugiej symptomy mogą mieć nie tylko charakter skórny, ale też jelitowy.

Celiakia – badania. Jak wykryć tę chorobę?

W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza medycyny rodzinnej. Rozpoznanie celiakii może przeprowadzić jedynie lekarz gastroenterolog, dlatego powinniśmy poprosić o skierowanie do tego specjalisty. Diagnoza celiakii wymaga pozytywnego wyniku serologicznego oraz zaniku kosmków w biopsji jelita cienkiego. W celu wykrycia choroby wykonujemy następujące badania z krwi:

• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (tTG IgA)
  
• całkowity poziom przeciwciał IgA.

Jeżeli poziom przeciwciał w klasie IgA jest poniżej normy, będziemy musieli dodatkowo zbadać przeciwciała w klasie IgG:

• przeciwko deaminowanemu peptydowi gliadyny (DGP IgG)
  
• przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgG (tTG IgG)
  
• ewentualnie przeciwko endomysium mięśni gładkich w klasie IgG (EmA IgG).
  

Mimo, że powyższe badania są specyficzne dla celiakii, szacuje się, że od 6 do 22% chorych nie posiada w ogóle przeciwciał. W takim przypadku konieczna będzie biopsja jelita cienkiego, którą wykonuje się podczas badania gastroskopowego.

Celiakia – badania genetycznie

W związku z tym, że celiakia ma podłoże genetyczne możliwe będzie wykonanie testów genetycznych. Badanie polega na wykryciu alleli II klasy układu HLA kodujących antygeny HLA-DQ2 lub HLA-DQ8. Owe antygeny stwierdza się u ponad 95% chorych na enteropatię trzewną. Jeśli zostanie wykryty jeden z dwóch powyższych alleli, oznacza to, że jesteśmy nosicielami genu, który predysponuje do rozwoju celiakii. Warto zaznaczyć, że posiadanie takiego genu nie precyzuje, że jesteśmy chorzy na celiakię (występuje on aż u około 30% osób zdrowych). Z kolei brak HLA DQ2 DQ8 prawdopodobnie wyklucza wystąpienie choroby i możliwości zachorowania na nią w przyszłości.

Celiakia - czego nie jeść? Zalecenia dietetyczne

• Diagnoza enteropatii trzewnej oznacza konieczność ścisłego stosowania diety bezglutenowej przez całe życie. Po wprowadzeniu terapii poprawa samopoczucia chorego jest jednoznaczna z trafioną diagnozą. Nie można jasno określić czasu w którym taka poprawa nastąpi, jest to indywidualna kwestia, która może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.
  
• W przypadku silnego zaniku kosmków jelita cienkiego konieczna będzie także dieta bezlaktozowa lub ubogolaktozowa. Brak kosmków oznacza brak laktazy, która jest odpowiedzialna za trawienie laktozy, dlatego wielu chorych nie będzie odczuwało poprawy po wprowadzeniu jedynie diety bezglutenowej.

Celiakia – dieta. Czego nie jeść?

Zabronione w diecie bezglutenowej są przede wszystkim produkty pochodzenia zbożowego takie jak:

• pszenica (także orkisz, płaskurka, samopsza), jęczmień, żyto, zwykły owies i jego produkty(może być zanieczyszczony glutenem z innych zbóż), mąki: pszenna, żytnia, jęczmienna, owsiana, płatki: pszenne, jęczmienne, żytnie, owsiane, kasza manna, kuskus, bulgur, kasza jęczmienna (pęczak, mazurska, perłowa), müsli, kasza owsiana, kaszki błyskawiczne zbożowe i mleczno-zbożowe, makaron pszenny, makaron żytni, pierogi, pyzy, kopytka, naleśniki, pieczywo, ciasta, ciastka, drożdżówki, pizza, bułka tarta.

Oprócz tego należy wyeliminować z diety:

• panierki do mięs i ryb oraz potraw panierowanych, kotlety mielone, pulpety, pasztet, wędliny podrobowe (kaszanka, pasztetowa), jeśli zawierają zbożowe dodatki
  
• napoje mleczne z dodatkiem słodu jęczmiennego, jogurty z dodatkiem płatków lub otrębów zbożowych, desery mleczne ze zbożowymi dodatkami
  
• warzywa zasmażane, zagęszczane mąką, panierowane, seitan
  
• ciasta i ciastka upieczonych z niedozwolonych mąk lub ze zwykłym proszkiem do pieczenia, słód jęczmienny
  
• kawę zbożową, kakao i kawę z dodatkiem zbożówki, napoje owsiane i słodzone słodem jęczmiennym, zbożowe „mleka” i „śmietanki”, piwo
  
• zwykły sos sojowy, prażona cebulka
  
• zupy zaprawiane mąką, zupy z makaronem, z lanym ciastem, na zakwasie z mąki zawierającej gluten
  
• zwykły proszek do pieczenia i opłatki świąteczne.

Do czego prowadzi nieleczona celiakia?

• Nieleczona celiakia może być powodem wielu poważnych chorób, które stanowią zagrożenie dla życia. Choroba nie tylko jest odpowiada za degenerację śluzówki jelita cienkiego, ale także może wywołać wiele niebezpiecznych powikłań.
  
• Taki stan predysponuje do niedożywienia, osteoporozy, złamań patologicznych, zaburzeń płodności, chorób płuc, Hashimoto, zaburzeń neurologicznych, pierwotnej marskości wątroby, stłuszczenia wątroby, cukrzycy typu I, niedokrwistości, chorób trzustki i wielu innych.
  
• Najczęściej jednak zaniedbania dietetyczne skutkują rozwojem chłoniaka jelita cienkiego, który u chorych z celiakią występuje 30-50 razy częściej niż u osób zdrowych.