Rak jelita grubego – objawy, przyczyny, rokowania

Kilka dekad temu rak jelita grubego występował bardzo rzadko. Stał się jednakże chorobą dominującą i obecnie stanowi trzecią najczęstszą przyczynę zgonów z powodu nowotworów na całym świecie, a częstość występowania tej choroby rośnie w krajach rozwijających się. Szacuje się, że każdego roku w Polsce diagnozuje się około 18 tysięcy zachorowań na nowotwór złośliwy jelita grubego.

Rak jelita grubego – przyczyny

W etiologii raka jelita grubego ważną rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Jednak większość nowotworów jelita grubego ma charakter sporadyczny, a około trzy czwarte pacjentów ma negatywny wywiad rodzinny.

• W większości populacji zachodnich średnie ryzyko zachorowania na raka jelita grubego w ciągu całego życia mieści się w przedziale 3–5%. Ryzyko jednakże podwaja się u osób, u których członek rodziny pierwszego stopnia choruje na raka jelita grubego zdiagnozowanego w wieku 50–70 lat. Ryzyko wzrasta trzykrotnie, jeśli krewny pierwszego stopnia w chwili rozpoznania miał <50 lat. W związku z tym pozytywny wywiad rodzinny ma znaczenie u około 15–20% pacjentów z rakiem jelita grubego.
  
• Szereg czynników środowiskowych – w dużej mierze modyfikowalnych – wpływa na ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Ryzyko zwiększa się w przypadku palenia tytoniu, spożywania alkoholu, nieprawidłowej diety, siedzącego tryb życia i zwiększonej masy ciała. W ścisłym związku u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit oraz cukrzycą typu 2 ryzyko raka jelita grubego jest również podwyższone.
  
• Specyficzną podgrupę populacji pacjentów tworzą osoby dotknięte dziedzicznym zespołem raka jelita grubego, stanowiąc 5–10% wszystkich chorych. Najczęstszym zespołem w tej kategorii jest zespół Lyncha. Zespół ten jest spowodowany mutacją w jednym z genów naprawy niedopasowań DNA: MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 lub EPCAM.
  
• Wzrost zachorowalności na raka jelita grubego w państwach rozwiniętych można przypisać coraz bardziej starzejącemu się społeczeństwu, niekorzystnym współczesnym nawykom żywieniowym oraz wzrostowi czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, mała aktywność fizyczna i otyłość.

Rak jelita grubego – wczesne objawy

Większość pacjentów z rakiem jelita grubego nie ma wyraźnych objawów klinicznych na wczesnym etapie, co skutkuje niskim odsetkiem wczesnej diagnozy. Chorzy są zwykle diagnozowani dopiero w zaawansowanym stadium, tracąc przez to szansę na radykalne leczenie.

Pierwsze objawy raka jelita grubego

Pierwsze symptomy CRC nie są charakterystyczne i łatwo je pomylić z objawami innych chorób układu pokarmowego np. z zatruciem pokarmowym, hemoroidami czy alergiami pokarmowym. W później stadiach raka jelita grubego pierwszymi objawami może być dyskomfort w jamie brzusznej, zmiany rytmu wypróżnień oraz krew w stolcu.

Rak jelita grubego – objawy

Najczęściej pojawiającymi się objawami raka jelita grubego są:

• zmiany rytmu wypróżnień
  
• biegunki lub zaparcia
  
• nudności
  
• wymioty
  
• krew w stolcu lub śluzowaty stolec z krwią
  
• niewyjaśniona niedokrwistość
  
• ogólne osłabienie
  
• postępująca utrata masy ciała
  
• ból brzucha
  
• wzmożone gazy.

Rak jelita grubego – objawy skórne

Obecność zmian skórnych w przebiegu raka jelita grubego występuje bardzo rzadko. Aczkolwiek istnieje szansa na pojawienie się rogowacenia ciemnego, które charakteryzuje się brodawkowatymi zmianami, zlokalizowanymi głownie w fałdach skóry. Zmiany te są symetryczne i często towarzyszy im świąd skóry.

Gdzie boli rak jelita grubego?

Ból brzucha występuje jedynie u ok. 50% chorych i pojawia się dopiero w bardziej zaawansowanych stadiach choroby. Powinien nas w szczególności zaniepokoić ból lokalizujący się po prawej stronie brzucha.

Nowotwór jelita grubego – jakie badania?

Badania, które mogą być przydatne w diagnozowaniu jelita grubego to m.in:

• badanie na krew utajoną w kale (FOBT) – wynik pozytywny można uzyskać już przy około 5 ml krwawienia z przewodu pokarmowego, ma więc pewną wartość kliniczną w diagnostyce przesiewowej i diagnostyce raka jelita grubego.
  
• Endoskopia – endoskopia jelita grubego umożliwia bezpośrednią obserwację położenia, wielkości i kształtu zmiany, a najważniejsza jest możliwa biopsja tkanki patologicznej.
  
• Badanie RTG – po wykonaniu wlewu baru pozwala stwierdzić oznaki ubytku wypełnienia i zniszczenia błony śluzowej w miejscu guza. Podwójny kontrast gazowo-barowy pozwala na wykrycie raka okrężnicy z małymi zmianami.
  
• Tomografia komputerowa (CT) – ma ogromną wartość diagnostyczną, umożliwiając ukazanie wielkości zmian, ich powiązania z sąsiadującymi tkankami i narządami, brzusznymi węzłami chłonnymi i innymi schorzeniami, co może pomóc w ocenie stopnia zaawansowania klinicznego.
  
• Jądrowy rezonans magnetyczny (NMR) – podobny do CT, ale z większą rozdzielczością tkankową niż badanie CT, szczególnie w przypadku zmian w miednicy mniejszej, takich jak rak odbytnicy, ocena przedoperacyjna o dużej wartości klinicznej.
  
• Pozytonowa tomografia emisyjna (PET/CT) – dostarcza informacji na temat lokalizacji anatomicznej i charakterystyki metabolicznej guza, a także zawiera doskonałe wskazówki dotyczące diagnozy, przedoperacyjnej oceny stopnia zaawansowania i oceny nawrotu CRC.
  
• Markery nowotworowe – nie ma specyficznych markerów nowotworowych CRC, ale obecnie powszechnie stosuje się CEA (antygen rakowo-płodowy) i CA19–9 (antygen węglowodanowy 19–9), a czułość łącznego wykrywania CEA i CA19–9 jest wyższa niż dla każdego z osobna, co ma istotne znaczenie kliniczne w ocenie efektu terapeutycznego i monitorowaniu nawrotu choroby.

Rak jelita grubego – USG

Ultrasonografia nie jest typowa metodą służąca do wykrywania CRC, ponieważ nie jest możliwe precyzyjnie uwidocznienie ścian jelita grubego. W niektórych przypadkach można zobrazować jedynie duże masy guzowe będące już zaawansowanym stadium raka. USG jest przydatne głównie w wykrywaniu mas jelitowych oraz brzusznych węzłów chłonnych.

Rak jelita grubego – rokowania

Naturalny przebieg progresji od prawidłowych komórek nabłonka jelita grubego do zmian łagodnych, takich jak gruczolaki i ostatecznie do nowotworu, trwa zazwyczaj 5–10 lat.

Szacuje się, że wskaźnik przeżycia 5-letniego pacjentów z miejscowym CRC, u których można wyciąć chirurgicznie guza wynosi około 90%. Z kolei 5-letnie rokowanie pacjentów z zaawansowanym rakiem jelita grubego, którzy tracą możliwość leczenia operacyjnego spada do około 10%.

Rak jelita grubego – leczenie

• Zasadą leczenia raka jelita grubego jest zindywidualizowane leczenie oparte na chirurgii uzupełnione chemioterapią, radioterapią, terapią celowaną molekularnie, immunoterapią i innymi programami.
  
• Badania wykazały, że odsetek 5-letnich przeżyć pacjentów z wczesnym CRC, leczonych chirurgicznie, wynosi ponad 90%. Dlatego operacja pozostaje podstawą leczenia raka jelita grubego. Do metod chirurgicznych zalicza się głównie chirurgię radykalną i chirurgię paliatywną.
  
• Chemioterapia CRC obejmuje głównie chemioterapię neoadjuwantową, chemioterapię uzupełniającą po radykalnej operacji i chemioterapię paliatywną.
  
• Chemioterapię neoadjuwantową często stosuje się w skojarzeniu z radioterapią, co może zmniejszyć stopień zaawansowania klinicznego guza, zwiększyć szansę na operację, poprawić jakość życia pacjentów i zmniejszyć ryzyko nawrotów pooperacyjnych.
  
• Chemioterapia uzupełniająca może wyeliminować pozostałe komórki nowotworowe po radykalnej operacji i dodatkowo utrwalić efekt radykalnej operacji.
  
• Celem chemioterapii paliatywnej jest poprawa jakości życia i wydłużenie czasu przeżycia pacjentów z zaawansowanym CRC.
  
• Do powszechnie stosowanych leków stosowanych w chemioterapii należą fluorouracyl, irynotekan, oksaliplatyna i raltitreksed.
  
• Zastosowanie leków ukierunkowanych molekularnie przyniosło znaczące korzyści pacjentom z CRC. Klinicznie zaleca się stosowanie tych medykamentów w skojarzeniu z lekami chemioterapeutycznymi.
  
• Radioterapię stosuje się głównie u pacjentów z rakiem odbytnicy, co może poprawić wskaźnik kontroli miejscowej, poprawić jakość życia i przedłużyć przeżycie.
  
• Ostatnie badania wykazały, że immunoterapia może także przedłużyć przeżycie pacjentów z rakiem jelita grubego.
  
• Inne metody leczenia obejmują hipertermię połączoną z chemioterapią lub radioterapią, bioterapię, tradycyjną medycynę chińską, krioterapię miejscową, terapię falami radiowymi i opiekę paliatywną.