Zespół jelita drażliwego (IBS) – objawy, leki, dieta
Zespół jelita drażliwego (IBS) jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób żołądkowo-jelitowych. Szacuje się, że choroba dotyka około 12% światowej populacji i wiąże się ze znacznym obciążeniem chorobowym. Nie tylko stanowi przyczynę zwiększonej absencji w szkole bądź pracy, ale także znacznie obniża jakość życia na co dzień.
Co to jest zespół jelita drażliwego (IBS)?
Zespół jelita drażliwego jest przewlekłym, czynnościowym zaburzeniem żołądkowo-jelitowym, które charakteryzuje się bólem brzucha związanym z wypróżnianiem lub zmianą rytmu wypróżnień. Ze względu na rodzaj dominujących nawyków jelitowych zidentyfikowano cztery różne jednostki IBS:
- IBS z zaparciami (IBS‑C)
- IBS z biegunką (IBS-D)
- IBS z mieszanym wzorcem zaparcia i biegunki
- niesklasyfikowany IBS.
Podgrupy te odzwierciedla wygląd stolca, oceniany według skali Bristol Stool Form (BSF), w dniach z co najmniej jednym nieprawidłowym wypróżnieniem. IBS-C charakteryzuje stolec twardy lub grudkowaty, natomiast w IBS-D dochodzi do oddawania luźnego bądź wodnistego kału.
IBS – objawy
Wszystkie cztery jednostki IBS łączy podstawowy objaw choroby - silny, skurczowy ból w podbrzuszu i/lub lewej części brzucha. Ból ten może być stały lub nawracający.
Chorzy cierpiący na zespół jelita drażliwego skarżą się również na:
wzdęcia, zmianę częstości wypróżnień, wymioty, odbijanie, wczesne uczucie pełności po posiłku, obecność śluzu w stolcu, uczucie zaleganie pokarmu w żołądku, zmianę wyglądu stolca, pieczenie w nadbrzuszu, ból głowy i pleców, senność, częstomocz, parcie na mocz, uczucie zmęczenia, nocne oddawanie moczu, zaburzenia miesiączkowania, ból podczas stosunku seksualnego, silne parcie na stolec czy uczucie niepełnego wypróżnienia się. Zwykle owe objawy nie występują w nocy.
Warto także zaznaczyć, że u chorych z IBS obserwuje się zaburzenia psychiczne takie jak zaburzenia osobowości, niepokój czy depresja. Szacuje się, że te objawy występują u około 70 – 90% pacjentów.
Zespół jelita drażliwego – przyczyny choroby
Mimo że podstawowa patogeneza IBS pozostaje zagadką, jego wieloczynnikowy charakter jest ewidentny i obejmuje zarówno czynniki środowiskowe, jak i samego chorego. Do czynników, które determinują wystąpienie zespołu jelita drażliwego, należą:
- zaburzenia regulacji osi mózg – jelito
- defekty perystaltyki jelit i ich czynności wydzielniczej jelit
- wzmożenie czucia trzewnego
- przebycie biegunki infekcyjnej
- zakłócenie składu mikrobioty jelitowej.
Zespół jelita drażliwego – jakie badania zrobić, aby go wykryć?
Rozpoznanie IBS może stanowić duże wyzwanie dla lekarza klinicznego, ponieważ schorzenie jest często mylone z innymi zaburzeniami jelit. Podstawą diagnozy jest wywiad, ocena objawów oraz wykluczenie innych chorób, dających podobny obraz kliniczny. Do zdiagnozowania IBS pomocne są tzw. Kryteria Rzymskie IV. Zakładają one nawracający ból brzucha, co najmniej raz w tygodniu w ciągu ostatnich 3 miesięcy, związany z dwoma lub więcej z poniższych:
- wypróżnianiem;
- zmianą częstości wypróżnień;
- zmianą wyglądu stolca.
Warto wykonać również badania, które ułatwią diagnostykę różnicową. Wśród nich wymienia się m.in. badanie morfologii krwi, badanie białka C-reaktywnego (CRP), hormonów tarczycy, badania krwi w kierunku celiakii, test tolerancji laktozy, USG jamy brzusznej, test oddechowy w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie również kolonoskopii i gastroskopii. Obecnie nie istnieją testy diagnostyczne potwierdzające IBS.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
Leczenie pacjentów z tą chorobą jest trudne i wymaga indywidualnego podejścia. Silna, uspokajająca relacja lekarz-pacjent ma kluczowe znaczenie, a następnie edukacja pacjenta, porady dietetyczne i redukcja stresu. W przypadku pacjentów niereagujących podejście terapeutyczne może obejmować terapie niefarmakologiczne i/lub farmakoterapię.
Zespół jelita drażliwego – leki
U pacjentów z IBS-D opcje terapeutyczne obejmują głównie antybiotyki, takie jak ryfaksymina, obwodowych agonistów opioidów, mieszanych agonistów/antagonistów opioidów, sekwestranty kwasów żółciowych oraz antagonistów receptorów serotoniny 5-hydroksytryptaminy typu 3. Leki wypełniające i osmotyczne środki przeczyszczające stanowią leki pierwszego rzutu w IBS-C, natomiast lubiproston i linaklotyd powinny być zarezerwowane dla pacjentów trudnych do leczenia.
IBS – dieta
Leczenie pierwszego rzutu polega m.in. na zmianie nawyków żywieniowych i stylu życia. Do tej pory „idealna dieta” dla pacjentów z IBS nie została zidentyfikowana, dlatego lekarze kliniczni sugerują ogólne porady. Terapia zwykle polega na regularności w posiłkach, kontroli podaży błonnika i płynów, ograniczeniu łatwo fermentujących krótkołańcuchowych węglowodanów, odpowiednim spożyciu tłustych i pikantnych potraw oraz ograniczeniu spożycia alkoholu i kofeiny.
Zespół jelita drażliwego – czego nie jeść?
W leczeniu zespołu jelita drażliwego wykorzystuje się dietę z ograniczeniem łatwo fermentujących krótkołańcuchowych węglowodanów (fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli, FODMAP). Zaleca się stosowanie takiej formy terapii przez około 6 tygodni. Do produktów high FODMAP zaliczają się:
- Warzywa: karczochy, szparagi, buraki, brukselka, kiełki, brokuły, kapusta, koper włoski, czosnek, por, cebula, groch, szalotka, kalafior, grzyby, groszek, kukurydza słodka
- Rośliny strączkowe: ciecierzyca, soczewica, fasola, soja
- Owoce: jabłka, gruszki, brzoskwinie, mango, awokado, arbuzy, owoce w puszce w naturalnym soku, morele, wiśnie, liczi, nektarynki, śliwki, owoce suszone, soki owocowe
- Zboża: pszenica i żyto spożywane w dużych ilościach (np. chleb, makaron, krakersy)
- Mleko i produkty mleczne: mleko krowie, kozie i owcze, jogurty, miękkie sery (np. ricotta), kremy, lody mleczne
- Słodziki: fruktoza, wysokofruktozowy syrop kukurydziany, izomalt, maltitol, mannitol, sorbitol, ksylitol (znajdujące się zwykle w gumach do żucia, napojach bezcukrowych i niektórych produktach).
Oprócz tego chorym z IBS zaleca się:
- Ograniczenie spożycia błonnika nierozpuszczalnego, ponieważ może to być związane z ujawnieniem się objawów choroby. Taki błonnik występuje m.in. w otrębach lub płatkach zbożowych na ich bazie, mące razowej lub produktach pochodnych).
- Zmniejszenie spożycia „skrobi opornej”, która zwykle znajduje się w gotowej lub paczkowanej żywności.
- Unikanie spożywania świeżych owoców do nie więcej niż trzech porcji dziennie po 80 g każda.
- Nie stosowanie ostrych przypraw takich jak pieprz, chili, czosnek, ostra papryka, curry, imbir, chrzan, gorczyca, ziele angielskie, gałka muszkatołowa czy ziele angielskie.
- Ograniczenie picia kawy (niezależnie od zawartości kofeiny), alkoholu, herbaty, napojów gazowanych oraz aloesu (ze względu na jego właściwości przeczyszczające). Postaraj się pić mniej niż trzy filiżanki kawy lub herbaty dziennie.
Zespół jelita drażliwego – co jeść?
Dieta przy zespole jelita drażliwego polega na spożywaniu produktów, które zawierają niewielką zawartością fermentujących oligo-, di-, monosacharydów oraz polioli (Low FODMAP). Do chwili obecnej jest to najlepiej zbadana IBS dieta, która pozwoli zmniejszyć symptomy choroby. Do produktów Low FODMAP należą:
- Warzywa: pędy bambusa, papryka, pak choi (kapusta), marchew, seler, boćwina, szczypiorek, bakłażan, zielona fasola, sałata, pasternak, dynia, pomidory, ogórek, ziemniak, szpinak, cukinia.
- Rośliny strączkowe: ciecierzyca w puszce.
- Owoce: banan, jagody, karambola, grejpfrut, winogrona, melon, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, marakuja, maliny, truskawki.
- Zboża: mąki i produkty bez pszenicy (przygotowane z nich np. chleb, makaron, krakersy), owies, jęczmień, gryka, kukurydza, ryż, komosa ryżowa, niewielkie ilości żyta. Mleko i produkty mleczne: sery twarde, mleko, jogurty – pozbawione laktozy, roślinne zamienniki.
- Słodziki: cukier, glukoza, sztuczne substancje słodzące spoza grupy alkoholi cukrowych (polioli), np. sukraloza, aspartam.
Zaleca się także stosowanie produktów bogatych w błonnik rozpuszczalny, czyli taki, który jest fermentowany w jelitach. Zwykle radzi się pacjentom spożycie ok. 25g/dobę takiego produktu, rozłożonego na kilka porcji. Źródłami błonnika rozpuszczalnego są m.in. owies, siemię lniane, otręby owsiane oraz babka płasznik, lancetowata czy jajowata.